Infrabel wil de komende jaren zo veel mogelijk spoorwegovergangen sluiten, om ongevallen te voorkomen en kosten te besparen. Die ambities dreigen de lokale mobiliteit te verstoren. ‘Ik zal opnieuw vaker mijn auto moeten gebruiken.’

De Standaard, dinsdag 12 januari 2021

Tien dagen voor de sluiting van de spoorwegovergang in zijn straat waren Paul Solemé (73) en zijn ­buren uit de Nelekouter in Zottegem uitgenodigd op een informatievergadering van Infrabel en het gemeentebestuur. ‘Alles was al in kannen en kruiken’, zegt hij. ‘Ik dacht dat een weg niet zomaar onderbroken kon worden, zonder inspraak van de bewoners. Maar we stonden voor een voldongen feit.’

Aan de overkant van wat tot een jaar geleden een overweg was, maar nu een harde grens is, woont de zoon van Solemé. ‘Voor de sluiting kon ik gemakkelijk te voet naar hem toe. Nu moet ik een kilometer om, via een druk kruispunt. Veel van mijn buren zijn 80-plussers. Vroeger gingen ze te voet naar de bushalte aan de overkant, om naar de markt te gaan. Dat kan niet meer.’

Behalve voor Solemé en zijn ­buren was de impact van de sluiting van de overweg in de Nelekouter – een smal, bochtig weggetje – eerder beperkt. Maar hun verhaal illustreert hoe de laatste maanden vanuit wijken en gemeenten in heel Vlaanderen bezorgdheid en protest opborrelen over de nakende sluiting van overwegen. Spoorweginfrastructuurbeheerder Infrabel wil de komende jaren en decennia zo veel mogelijk overwegen sluiten. Want overwegen eisen slachtoffers. In 2019 vonden er 45 aanrijdingen plaats, waarbij zeven ­doden vielen. ‘Behalve die menselijke drama’s veroorzaakt dat ook storingen en vertragingen voor het treinverkeer’, zegt Frédéric Petit van Infrabel. 348 incidenten leidden in 2019 tot gemiddeld 107 minuten vertraging per dag.

Gevierendeeld

In Ieper laaide de discussie dit weekend nog op, nadat donderdag een bus op een overweg was aan­gereden door een trein. In Oudenaarde ligt de afschaffing van een overweg aan het station van deelgemeente Eine op tafel. Volgens de oppositie zou dat ertoe leiden dat twee deelgemeenten ‘van elkaar gescheiden worden’. In Destelbergen ondertekenden 600 bewoners een petitie. Ook in Langdorp, Evergem en Beverlo zijn er verhitte discussies.

Infrabel benadrukt dat het bij een sluiting niet ‘over één nacht ijs gaat’, en dat er waar nodig alternatieven komen om het spoor te passeren, zoals een tunnel of brug. Maar daar is niet altijd geld of ruimte voor. In Zottegem ligt de toekomst van alle acht overwegen in de gemeente in het vuur. Aan drie daarvan in deelgemeente Leeuwergem zou geen alternatief komen. Daar woont Sofie Van Loo. Haar kinderen gaan naar school aan de overkant. Als de overweg zonder alternatief zou sluiten, moeten zij via de ‘gevaarlijke N42’. Terwijl die gewestweg haar dorp nu al ‘in tweeën snijdt’, zou het door de sluiting van de overwegen ‘gevierendeeld worden’, zegt ze.

In Zwalm, waar zes overwegen zijn, zou Infrabel er vier sluiten, slechts een daarvan krijgt een ­alternatief. Door de sluiting van de overweg aan de Neerkouterstraat, zegt de lokale Fietsersbond, ‘zou er over een traject van 3 kilometer geen doorgang meer zijn’. Miepole De Geeter (69) woont aan de overweg in de Rekegemstraat. ‘Ik neem de overweg om naar het dorp te fietsen, voor boodschappen, of om vrienden te bezoeken. Als hij sluit, snijdt een ijzeren gordijn het dorp in tweeën. Ik zal opnieuw vaker mijn auto moeten gebruiken.’

Pasmunt voor fietssnelweg

Infrabel benadrukt dat in veel ­gemeenten niets definitief beslist is en dat fietsverkeer ‘een belangrijk element’ is in zijn plannen. De Fietsersbond en vzw Trage Wegen betwisten dat. Zij zeggen dat Infrabel ‘zijn risico overhevelt op de ­omgeving en op de zwakke weg­gebruikers’, en dat het bedrijf ­gemeenten ‘voor het blok zet’. ­‘Lokale besturen kunnen vaak niet anders dan akkoord te gaan met de sluiting, omdat Infrabel die inzet als pasmunt voor de aanleg van een fietssnelweg’, zegt Steven Clays van Trage Wegen. ‘Elke gemeente wil zo’n snelweg. Omdat die vaak op grond van Infrabel moet komen, staat het bedrijf heel sterk.’

De Fietsersbond spreekt van een ‘belangenconflict dat op regionaal of federaal niveau aangepakt moet worden’. Ook subsidies voor gemeenten, om bij een sluiting op kleinere wegen zelf een tunnel of brug aan te leggen, zouden een uitweg kunnen bieden.

Nu leidt lokaal protest vooral tot uitstel. In Herzele sleept een voorziene sluiting al vele jaren aan, omdat het bestuur zich verzet ­tegen een afschaffing zonder alternatief. ‘Maar,’ zegt schepen Jan Van Damme (Open VLD), ‘wij weten dat we een sluiting finaal niet kunnen ­tegenhouden.’ Infrabel heeft het laatste woord, zeggen ook de burgemeester van Ieper Emmily Talpe (Open Ieper) en de schepen van Mobiliteit in Zottegem Evert De Smet (N-VA). ‘We zouden liever échte inspraak hebben, want wij zijn absoluut geen vragende partij voor zo’n sluiting’, zegt De Smet. Na de ervaringen in de Nelekouter sprak hij af dat Infrabel het bestuur ten laatste een jaar voor de eventuele sluiting van de resterende overwegen op de hoogte brengt. ‘Dan hebben we tenminste nog tijd om de buurt in te lichten.’